TIỂU SỬ CỦA HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG LÊ HỮU TRÁC

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác (1724-1791), sinh tại Hải Dương trong gia đình khoa bảng. Tuổi trẻ học giỏi, ông từng tham gia quân ngũ nhưng từ bỏ vì không muốn chứng kiến đau thương chiến tranh, chuyển sang học y và trở thành danh y lỗi lạc. Được thầy thuốc Trần Độc truyền nghề, ông nghiên cứu sâu về âm dương và dịch lý, biên soạn bộ sách Hải Thượng Y tông tâm lĩnh gồm 28 tập, đặt nền tảng cho y học cổ truyền Việt Nam.

Ông nổi tiếng với y đức cao cả, luôn đề cao lòng nhân từ và trách nhiệm của thầy thuốc. Năm 1782, ông được triệu về Kinh chữa bệnh cho chúa Trịnh và thế tử Trịnh Cán nhưng sau đó cáo lui vì không màng danh lợi. Trở về quê, ông tiếp tục hành nghề thuốc và hoàn thiện các tác phẩm y học.

Lê Hữu Trác qua đời năm 1791, để lại di sản to lớn về y học và văn hóa, được nhiều thế hệ học trò và nghiên cứu sinh học tập, noi theo. Năm 2023, UNESCO công nhận ông là “Danh nhân văn hóa thế giới”, ghi nhận đóng góp vượt thời đại của ông cho y học và nhân loại.

Khu Mộ Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác tại xã Sơn Trung, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh

NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG LÊ HỮU TRÁC ĐỐI VỚI NỀN Y HỌC, VĂN HỌC, VĂN HÓA DÂN TỘC

Lê Hữu Trác - Danh y lỗi lạc trong nền y học dân tộc

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là người tiên phong đưa ra những quan điểm mới về y đức, đặt nền tảng cho y học Việt Nam. Ông xem nghề y là “nhân thuật” - nghệ thuật của lòng thương người và trách nhiệm, nhấn mạnh rằng một thầy thuốc giỏi không chỉ cần kiến thức sâu rộng mà còn phải có lòng từ bi, biết cảm thông với nỗi đau của bệnh nhân, luôn đặt lợi ích của người bệnh lên trên hết. Đây là tư tưởng tiến bộ, nhân văn, góp phần xây dựng nên nền tảng y đức của y học Việt Nam, được thể hiện trong các tác phẩm lớn như Y huẩn cách ngôn, Dương án, Âm án và Thượng Kinh ký sự.

Lê Hữu Trác cho rằng nghề y là nghề cầm giữ sinh mệnh con người, đòi hỏi sự siêng năng, liên tục học hỏi và trau dồi kiến thức để không gây ra sai sót trong chuyên môn. Ông yêu cầu người thầy thuốc phải có 8 phẩm chất cơ bản: nhân từ, sáng suốt, đức độ, trí tuệ, bao dung, thành thật, khiêm tốn và siêng năng; đồng thời, phải tránh 8 tội lớn như lười biếng, tham lam, dối trá, bất nhân và thất đức. Ông quyết liệt phê phán việc lợi dụng nghề y để kiếm lợi và nhấn mạnh rằng đạo y là vì sự sống con người, không phải vì lợi ích cá nhân.

Trong thực tiễn, ông luôn giữ vững quan điểm “nói đi đôi với làm”. Lê Hữu Trác thăm khám tận tình, ưu tiên bệnh nhân nguy cấp, không phân biệt giàu nghèo, thậm chí hỗ trợ tài chính cho người khó khăn sau khi chữa bệnh. Ông xem “cái bệnh” là đối tượng số một, luôn tận tâm để tìm kiếm sự sống trong cái chết cho bệnh nhân.

Quan điểm y đức của ông không chỉ được thể hiện trong các tác phẩm mà còn qua lối sống và thực hành nghề nghiệp. Chúng có sự tương đồng sâu sắc với Lời thề Hippocrate, nhấn mạnh mối quan hệ giữa học thuật, đạo đức và trách nhiệm của người thầy thuốc. Di sản y đức mà Hải Thượng Lãn Ông để lại không chỉ là kim chỉ nam cho y học cổ truyền Việt Nam mà còn có giá trị lớn lao trong bối cảnh y học hiện đại, tiếp tục được các thế hệ y sĩ noi theo và phát triển.

Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác là người đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của y học cổ truyền Việt Nam. Ông tiếp thu tinh hoa y học Trung Hoa, đặc biệt chú ý đến sự khác biệt về khí hậu, môi trường sống giữa phương Bắc và phương Nam, từ đó sáng tạo ra các phương pháp chữa bệnh phù hợp với thể trạng người Việt. Các phương pháp này, như chữa bệnh ngoại cảm và sử dụng thuốc Nam, được ông xây dựng trên nền tảng lý luận thực tiễn, dễ áp dụng và mang lại hiệu quả cao.

Triết lý y học của ông xoay quanh sự cân bằng âm dương trong cơ thể - yếu tố cốt lõi quyết định sức khỏe con người. Theo ông, mất cân bằng âm dương, hàn nhiệt là nguyên nhân chính gây bệnh, và điều trị không chỉ dừng lại ở chữa triệu chứng mà cần khôi phục sự cân bằng tự nhiên. Ông nhấn mạnh việc chăm sóc sức khỏe toàn diện, không chỉ qua thuốc mà còn qua lối sống lành mạnh, điều hòa cảm xúc và cải thiện trạng thái tinh thần. Quan điểm này rất gần với y học toàn diện hiện đại, trong đó việc chăm sóc sức khỏe tập trung cả thể chất lẫn tinh thần.

Dựa trên tư tưởng “Nam dược trị Nam nhân” của Tuệ Tĩnh, ông đã phát triển một nền y học tự chủ, phù hợp phong thổ Việt Nam. Ông không chỉ sưu tầm các bài thuốc từ dân gian, gia truyền mà còn kiểm nghiệm, cải tiến và sáng tạo ra nhiều bài thuốc hiệu quả. Những nghiên cứu này được tập hợp trong bộ sách kinh điển Hải Thượng Y tông tâm lĩnh, gồm 28 tập, 66 quyển. Bộ sách là thành quả từ 30 năm nghiên cứu và 10 năm biên soạn, bao quát đầy đủ các lĩnh vực y học cổ truyền như nội, ngoại, phụ, sản, nhi, và còn chứa đựng triết lý nhân văn sâu sắc.

Ngoài y học, Hải Thượng Y tông tâm lĩnh còn có giá trị lớn về văn học, lịch sử và giáo dục, phản ánh sự kết hợp nhuần nhuyễn giữa lý thuyết và thực tiễn. Bộ sách không chỉ thể hiện bản chất tốt đẹp của y học thuần Việt mà còn là di sản trí tuệ và đạo đức, thấm nhuần tinh thần nhân đạo. Đây là công trình vượt thời đại, góp phần khẳng định một nền y học độc lập, giàu tính ứng dụng và mang đậm bản sắc Việt Nam.

Lê Hữu Trác - Nhà văn hóa có đóng góp quan trọng đối với nền văn học, văn hóa dân tộc

Lê Hữu Trác, ngoài việc nổi bật với kiến thức y học trong tác phẩm “Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh”, còn là một nhà văn hóa, nhà văn, nhà thơ xuất sắc của dân tộc Việt Nam. Ông không chỉ là một lương y tận tụy với nghề mà còn là một tác gia văn học có phong cách độc đáo, tinh tế. Tác phẩm thơ của ông có thể chia thành hai loại: thơ “diễn ca” và thơ nghệ thuật. Thơ “diễn ca” chủ yếu dùng để truyền tải kiến thức y học, giúp người đọc dễ dàng ghi nhớ và áp dụng vào thực tế trong việc phòng và chữa bệnh. Đây là loại thơ có tính vần điệu, nhạc tính cao. Bên cạnh đó, thơ nghệ thuật của Lê Hữu Trác lại mang đậm tính trữ tình, cảm xúc dạt dào, ngôn ngữ tinh tế, và có tính tạo hình, biểu cảm rõ nét. Những bài thơ này thường được sáng tác theo cảm hứng, thể hiện sự độc đáo trong nghệ thuật thi ca, đặc biệt nổi bật trong tác phẩm “Thượng Kinh Ký Sự”, một phần quan trọng trong bộ “Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh”.

“Thượng Kinh Ký Sự” là một tác phẩm quan trọng không chỉ vì giá trị y học mà còn vì giá trị văn học. Đây là tác phẩm thể hiện rõ nét hiện thực xã hội phong kiến Việt Nam nửa sau thế kỷ XVII, với những mảng màu sắc đa dạng và một thế giới nhân vật phong phú. Qua đó, Lê Hữu Trác tái hiện một cách sắc sảo, tinh tế về xã hội, con người, đặc biệt là hình tượng tác giả - một người không màng danh lợi, sống vì con người, vận mệnh con người. Lê Hữu Trác vừa là một lương y, vừa là một nghệ sĩ ngôn từ, mang trong mình cái nhìn sâu sắc, tinh tế về cuộc sống.

Với tư cách là một nhà văn hóa, Lê Hữu Trác không chỉ am hiểu các giá trị văn hóa truyền thống mà còn tiếp thu và kết hợp các triết lý của các nền văn hóa khác nhau, như Nho, Phật, Lão, và các học thuyết Âm Dương, Ngũ Hành, Kinh Dịch. Ông tiếp thu, tổng hợp các tri thức từ nhiều nguồn, bao gồm các tác phẩm y học cổ điển, để tạo ra những sản phẩm mới, giá trị mới trong lĩnh vực y học và thực tiễn cuộc sống. Ông luôn vận dụng lý thuyết vào thực tế, với mục tiêu cứu giúp người bệnh, đào tạo học trò, truyền bá y đạo và nhân đạo, làm phong phú thêm nền văn hóa Việt Nam.

Lê Hữu Trác là hình mẫu của một trí thức lương y, người luôn đặt đạo đức, trí tuệ và lòng nhân ái lên hàng đầu. Ông là tấm gương sáng về lao động sáng tạo, học tập không ngừng nghỉ, sống vì con người, vì nghĩa cả. Trong bất kỳ lĩnh vực nào, ông cũng thể hiện một nhân cách lớn, trí tuệ sâu sắc và tấm lòng bao dung. Với sự nghiệp đồ sộ và giá trị văn hóa to lớn, Lê Hữu Trác thực sự là một danh nhân văn hóa quốc tế, xứng đáng với lý tưởng và sứ mệnh mà UNESCO thúc đẩy, bao gồm đoàn kết các dân tộc, lòng khoan dung, lý tưởng hòa bình, và đối thoại giữa các nền văn hóa.

SỰ GHI NHẬN VÀ VINH DANH ĐỐI VỚI HẢI THƯỢNG LÃN ÔNG LÊ HỮU TRÁC

Tư tưởng của Lê Hữu Trác không chỉ có ảnh hưởng sâu rộng đến nền y học cổ truyền Việt Nam mà còn có giá trị trong y học hiện đại. Các triết lý của ông về y đức, y lý và y thuật trở thành nguyên tắc cốt lõi mà y học hiện đại đang hướng tới. Các tác phẩm của ông không chỉ là tài liệu quý giá về y học mà còn chứa đựng các bài học về đạo đức, trách nhiệm và lòng nhân ái của người thầy thuốc.

Nhằm tưởng nhớ công lao của Lê Hữu Trác, các Khu Di tích Hải Thượng Lãn Ông đã được xây dựng tại làng Liêu Xá, huyện Yên Mỹ (Hưng Yên) và huyện Hương Sơn (Hà Tĩnh). Các di tích này bao gồm nhà tưởng niệm, khu mộ tổ và các công trình khác, đã được xếp hạng di tích quốc gia. Những địa danh này được trùng tu và phát triển để trở thành điểm đến giáo dục truyền thống lịch sử và du lịch hấp dẫn. Hà Tĩnh đang phối hợp nghiên cứu để phát triển bền vững khu di tích, kết hợp di sản văn hóa với du lịch sinh thái và dịch vụ y tế.

Đặc biệt, tại phiên họp của UNESCO vào tháng 11 năm 2023, Cộng hòa Pháp đã thông qua nghị quyết công nhận Lê Hữu Trác là Danh nhân văn hóa thế giới, ghi nhận những đóng góp to lớn của ông cho y học và nền văn hóa Việt Nam. Sự kiện này không chỉ tôn vinh công lao của ông trong lĩnh vực y học mà còn khẳng định ảnh hưởng rộng lớn của ông đối với xã hội và văn hóa toàn cầu.

Kỷ niệm 300 năm ngày sinh của Lê Hữu Trác là dịp để tri ân một danh y vĩ đại, với kiến thức uyên thâm, tinh thần trách nhiệm cao trong nghề nghiệp và lòng yêu thương bệnh nhân. Ông là tấm gương sáng về y đức, y đạo và y thuật cho muôn đời.

Trong tương lai, di sản của ông sẽ mãi là nguồn cảm hứng lớn lao cho các thế hệ thầy thuốc và nhà nghiên cứu, không chỉ ở Việt Nam mà còn trên toàn thế giới.

Ban biên tập